A experiencia está contada en Desplazar la Luna, que acaba de publicar Taurus. O título orixinal é mais expresivo: Quitar a Lúa da súa orbita. A italiana Andrea Marcolongo voa desde París, onde vive, a Atenas. Viaxa para vivir esa milagre, que é nocturno porque a penumbra é a túnica que mellor lle senta ao prodixio.
Escolle un libro para pasar a noite. Non entendo a decisión de ler cando podes dedicar ese insomnio feliz a pasear entre a Grecia clásica, a que fundou Europa, o pensamento occidental e a democracia mundial que tanto se ten maltratado en España. Elixiu unha biografía de Lord Elgin. A escolla non foi aleatoria. Se visitan o imponenente Museo Británico, en Londres, sentirán falar dos Mármores de Lord Elgin. Thomas Elgin (Broomhall, Escocia, 1766; París, 1841) foi embaixador do Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda no Imperio Otomano entre 1801 e 1803. Como representante diplomático conseguiu unha alianza entre británicos e turcos contra o feroz Napoleón, desatado por Exipto adiante neses anos.
Recórdolles que o emperador francés botou unha noite de desvelo e pánico na Gran Pirámide en abril de 1799. Na miña memoria figuraba claramente que Manuel Vázquez Montalbán pasara tamén unha madrugada no Museo de Cera de Madrid en 1984, pero foi o seu colega na literatura policíaca Juan Madrid.
Thomas Elgin era un aristócrata culto e determinado nos seus intereses. Formou un equipo de artistas con carbóns, pinceis e espátulas dirixido polo pintor napolitano Giovanni Battista Lusieri á fronte.Enviouno á escura e sucia Atenas, onde apenas quedaba algún vello que soubese falar grego clásico. A encarga consistía en facerlle un informe en debuxos e moldes sobre as antiguedades que atopasen. Paralelamente, convenceu ao sultán otomano e administrador de Atenas, Selim III, «para levar algunhas pezas antigas a Londres». Selim autorizou unicamente que cargarse coas rotas, así que os seus axudantes romperónas pola metade. A tropa de elite de Lusieri arrincou unha cariátide e unha columna ao Erecteón, e tamén porcións do friso del templo de Atenea Niké e dos Propileos. Non satisfeitos, despoxaron o Partenón de quince paneis decorativos, que recolían escenas do combate entre centauros e lapitas, e uns 75 metros do friso para trasladalos ao pazo de lord Elgin en Londres.
Prepararon duascentas caixas para embarcalas no Pireo. O barco sufriu un naufraxio no mar Exeo. Aos considerables gastos que levaba feitos, Thomas Elgin debe sumarlle a contratación de pescadores de esponxas para recuperar as caixas. A operación empúxao á ruína, polo que tivo que malvender o expoliado ao Estado.
Outro lord, George Byron, foi a Grecia en 1810 para colaborar cos indepentistas. Visitou as ruínas de Fidias en Atenas. Quedou tan espantado que escribiu o poema A maldición de Minerva, no que relaciona a desfeita de Lord Elgin, coa ruína e o fracaso matrimonial que padeceu este. A ira de Byron mantense durante anos. Chama a Elgin «miserable anticario» dous anos máis tarde, en As peregrinacións de Childe Harold.
Para ver completos os restos da Acrópole, tal e como eran cando Fidias os deseñou e o artesán Sócrates os traballou, hai que visitar tamén o Museo Británico. Soamente se poden imaxinar coma un experto en puzzles, cualidade que lle supoño a Andrea Marcolongo coma experta na Grecia clásica.
Petros Markaris, o escritor grego nacido en Constatinopla, ou sexa en Estambul, explica que os atenienses procuran manter unha distancia prudente coa Acrópole, que é un ámbito de turistas, tarxetas postais, danzantes de sirtaki e pagos con móbil.
Markaris e Andrea Camilieri, como todos os escritores de novela negra da Europa mediterránea, é admirador de Manuel Vázquez Montalbán, o autor barcelonés que fai nacer o seu detective Pepe Carvalho, en Souto (Láncara). É o mesmo lugar no que nacera o seu propio pai antes de emigrar a Cataluña. Atopo, divertido, o paradoxo que sinala Wenscelao Fernández Flórez: "Cataluña é a única metrópole que quere independizarse das súas colonias".
Montalbán tratou de desenvolver esa sentenza porque sabía que nos definimos polos contrarios, como ben apuntaba Hegel. Barcelona explícase en función de Madrid, polo que escribe Un polaco en la corte del rey Juan Carlos (Alfaguara, 1996) para comprender ese avispeiro de foguetes, bombas de palenque e lucerío que é maior cidade da Mancha.
Estes días dispuxen de longas horas de acompañante de hospital, polo que andei lendo esa crónica dunha viaxe que Vázquez Montalbán fixo de Madrid entre 1993 e 1995. Sentínme como cando Lord Elgin enviou a Lusieri para que o informase sobre o pasado de Atenas.
A súa visión é interesante porque España estaba no declive do felipismo como consecuencia da súa soberbia e do acoso da prensa de dereitas. Tamén subira a febre anticatalana pola política de recuperación lingüística de Jordi Pujol. A frase de Queipo de Llano ao pouco do golpe de Estado de 1936 define o espírito: "Converteremos Madrid nun verxel, Bilbao nunha gran fábrica e Barcelona nun páramo". Trinta anos máis tarde o pulso é ben similar. Hai periodistas e xuíces facendo política, e políticos rebaixando o Parlamento ao ton vulgar da prensa popular dos anos 90.
Para escribir o libro, Montalbán vaise entrevistando con persoeiros. Faise pasmoso ler a defensa siciliana que enroca a Joaquín Leguina tras o seu partido e o seu presidente. Non falo do PP nin de Ayuso, daquela Leguina amosaba dignidade. Outro galego, Mario Conde, banqueiro desmedidamente veneciano, dálle a clave ao cronista:
—Eu son un negro, Felipe é un negro, Mariano Rubio é un negro. Os brancos déixanos actuar polo de agora, pero non hai nada seguro con eles.
Pode que o argumento sirva o luns para explicar a decisión de Pedro Sánchez.
Grecia logra a independencia do Imperio Otomano en 1832. O rei Otto decide fundar unha nova Atenas. Na praza central da nova urbe instala o Banco Nacional Grego. A economía é o motor do mundo. O diñeiro cambia de aposta en 1993, tras a inesperada vitoria de Felipe González. A banca colle as fichas da ruleta que tiña no vermello e pásaas ao negro.
Leo ao Montalbán de 1994:
—A política de comunicación do PP desgastou ao PSOE. Comeza a primeira hora da mañá nas tertulias radiofónicas, continúa co que din ABC e El Mundo e termina de noite coas tertulias radiofónicas.
O escritor advirte de que o fracaso do felipismo é consecuencia de que os PSOE deixou vivos os lampedusistas do franquismo, que pasaron do aparello do Estado da ditadura ao da democracia camuflados e indemnes.
—Os socialistas gobernaban un país sen tradición democrática. Tampouco contaban coa disciplina moral da militancia clandestina nos anos duros da oposición, como tiña a xente do PCE. Produciuse unha conxunción entre a súa falta de tradición e a súa falta de principios.
Os felipistas escaparon da súa obriga de que os franquistas repuxesen os bens expoliados a España e mesmo o reproduciron en modos e cantidades. O incendio acada tal escala que Felipe González comeza a preocuparse polo xeito no que quedaran escritas as súas páxinas nos libros de Historia. "Síntome coma Arístides", chega a confesar. Arístides foi un estadista ateniense que venceu nas batallas de Salamina e Platea, e que coidou de que se mantivese a integridade do botín da batalla de Maratón. Sen embargo, foi condenado ao ostracismo pola conspiración do seu rival Termiclíades contra el. Aznar, daquela, non tiña a talla que acadaría despois; daquela non era máis que un peón de Pedro J. Ramírez.
