Este verán non vou ser turista. Na miña vida hai unha concatenación de desastres, grandes e cativos, que me impiden saír dos límites de Galicia . Se non saio das fronteiras do país considero que non viaxo. Teño unha amiga, xa maior, que suspira cada verán: "Que bonito debe de ser viaxar ao estranxeiro, a Becerreá ou máis aló". Non é independentista.
Así que verei os visitantes subir e baixar pola Praza Maior de Lugo, seguindo os seus guías, Teño un certo costume porque me criei en Ribadeo, que era un sitio de veráns madrileños e invernos de néboa. Era un turista inverso. É unha idea que non vou desenvolver nese principio do texto, pode que o faga uns parágrafos máis adiante. Pode que non.
Como vou pasar boa parte de xullo na miña cidade, sen poder marchar, estou cargándome de argumentos para alimentar a miña animadversión cara aos que poden viaxar, cara aos que veñen atopar Roma na terra na que remata o mundo coñecido.
Hai un par de semanas celebramos o Arde Lucus, un encontro multitunario entre romanos e castrexos no que participan toda a cidadanía e todas as institucións. Hai quen pensa que debería promulgarse con maior afán de Becerreá para aló e quen pensamos que preferimos tomar un café e ler o xornal sen ter que competir por unha mesa cun señor de Talavera de la Reina con pulseiras de coiro que nos solte "Buen camino".
A miña sensación coa edición deste ano da festa é que vin máis romanos que os censados durante o maior esplendor do Imperio, que sucedeu gobernando Trajano. O emperador estaba atento aos cidadáns. Unha viúva achegouse a el na rúa. Rogoulle que castigase ao seu marido porque gastaba demasiado en comer. A súa gula era irrefreable.
—E por que debería preocuparme a gula do seu home?
A viúva, desarmada, volveu á carga. Revelouolle ao emperador que o seu marido criticaba a súa xestión:
—E a vostede por que lle preocupa a opinión do seu home sobre a miña xestión?
Eu, certamente, non teño un hotel, nin un restaurante; nin sequera un taxi. Unicamente son un turista frustrado porque este verán non poderá facer fotos na Borgoña ou en Baviera para subilas ao seu Instagram, e que sente envexa dos franceses e belgas que veñen a Lugo e nos descubren que se pode camiñar sobre unha muralla que ten dous mil anos en varios dos seus tramos, por un adarve sobre o que os locais paseamos coa naturalidade que outorga o coñecemento de vello.
Os catedráticos de Historia Antiga Jaime Alvar e José María Blázquez escribiron un libro interesante sobre o chamado Optimus Princep, Trajano (Editorial Actas, 2003), porque fixeron unha análise directa de documentos, pero temo que o volume está esgotado. No ano 101, Trajano conquistou a Dacia, polo que se fixeron 123 días de festexos na súa honra, pero aínda levaría o Imperio á máxima vastedade seis anos máis tarde, ao dominar o reino nabateo, ao sur de Palestina.
Trajano designou ao seu sobriño Adriano como sucesor. Adriano foi viaxeiro, non turista. Dedicou a metade dos seus anos como emperador a percorrer as provincias, entre o 117 e o 134. Andou dacabalo de Borístenes desde Roma ata o Muro que leva o seu nome do polítoco romano, e que divide o corpo de Gran Bretaña en dous á altura, máis ou menos da actual Escocia. Pola outra banda do mundo andou a cabalo ata o mar Caspio, segundo se deixa Armenia tras as pegadas das ferraduras. O cabalo levouno tamén ao sur de Tebas, en Exipto.
Non me vou estender sobre a súa figura. Supoño que coñecen Memorias de Adriano (Edhasa, 1999) de Marguerite Yourcenar. A tradución ao español é de Julio Cortázar. Un traballo notable. A escritora belga fora publicando a novela por fragmentos entre 1948 e 1950 en Táboa Redonda, que, como ben presumen, non era esta. Aínda faltaban vinte anos para que Ánxel Fole a fundase. Gústame o que escribe Yourcenar sobre a profundidade coa que Borístenes coñecía o seu xinete. Adriano observa nas súas memorias:
—O meu cabalo substituía as mil nocións vinculadas ao título, a función e o nome, que complican a amizade humana, polo único coñecemento do meu peso exacto de home.
Marguerite Yourcenar padecía "melancolía do mundo antigo", unha doenza definida polo doutor Gustave Flaubert. A autora tamén colle unha frase sonada do escritor francés:
—Cando os deuses xa non existían e Cristo non aparecera aínda, houbo un momento único, desde Cicerón a Marco Aurelio, en que só estivo o home.
O único deus que houbo na vida de Adriano foi o novo e belo Antínoo. Amouno mesmo facendo unha concesión de si mesmo. Cando faleceu ordenou que fose deificado.
Lembro unhas contadas imaxes de Memoria de Adriano, unha novela que me fascinou "na metade da vida", que diría Dante. Andaría case nos corenta cando a lin. Aínda non os cumprira porque non tivera fillos. Deberían darlle unha oportunidade. "Mínima alma miña, tenra e flotante, hóspede e compañeira do meu corpo, descenderás a esas paraxes pálidas, ríxidos e espidos, onde haberás de renunciar aos xogos de outrora. Aínda un instante miremos xuntos as ribeiras familiares", escribe Yourcenar cando describe o final do emperador.
Anuncieilles que non falaría moito sobre este libro, pero me puido a paixón. Voulles explicar, logo, a miña idea do turismo inverso. O turista inverso é o veciño dun lugar pequeño que se enche de visitantes no verán, pero queda botar o inverno e a primavera despois de despedirse dos últimos turistas.
A nova entrega do pontevedrés Manel Loureiro é Cuando la tormenta pase (Planeta). Baixo unha trama de crimes, cartos e rivalidades trata sobre esas personas que se deben encarar cun inverno nun lugar triste cando todos marchan. O caso que presenta é o dun escritor que chega á illa de Ons para facer unha novela. Busca concentrarse, polo que se somete a unha estadía invernal dun mes nese ámbito tan áspero. O protagonista é galego, pero non deixa de sorprenderse dun lugar afastado no que non hai vehículos a motor porque é parque nacional, a electricidade carece de constancia e a agua corrente pide que a quiten dos pozos ou que a recollan en depósitos.
A boa noticia é que pode comunicarse polo móbil porque os turistas pediron comunicación para subir fotografías a Instagram e lles puxeron un repetidor no punto máis alto.
O meu amigo Uxío Outeiro é da illa de Arousa. Contoume unha vez que o pai comprara un coche, pero que o aparcaba en terra firme porque non tiña sentido conducir na illa.
En Ons hai bares e restarantes, hai casas; case todas están baleiras no arco temporal que vai do final dun verán ao principio doutro. Neses dous meses de calor a illa recibe enxurradas de turistas en cada barco, como se fosen barcazas desembarcando en Normandía.
O personaxe principal de Cuando pase la tormenta, Roberto Lobeira, descóbrese en soedade nun ámbito pechado habitado por trinta veciños que se dividen en dous clans entre os que soamente hai espazo para o odio e o mal. Na lectura atopas un certo atavismo nesas familias, por unha banda. Pola outra, aceptas que eles son quen manteñen o lugar como habitable durante boa parte do ano. Comprendes que o turismo existe grazas aos coidados do turismo inverso.
