Coma en tantas outras cuestións, a interacción público-beneficio económico semella desastrosa. Si, poderíase traducir Na procura do tempo perdido, por falar dunha novela senlleira e case que inédita, mais a edición tería máis páxinas ca lectores. Non son experto no asunto, pero creo que esa ecuación non funcionaría ben. Por certo, tampouco axudan as políticas públicas sobre o asunto, fundamentais nun sistema cativo.
Por esta razón hai sempre unha ledicia en saudar a saída de certas obras chave para comprender como a humanidade, ou certas nacións, chegaron ata o punto no que se atopan arestora. É o caso dunha literatura italiana na que se atende moito —e con poderosas razóns— a clásicos coma Dante ou Boccaccio e relativamente pouco a autores doutras épocas coma Vittorio Alfieri, Umberto Saba ou Giovanni Verga. Unha das obras mestras deste último, Os Malagana, vén de saír en Irmás Cartoné, vertida á nosa lingua por María Alonso, tradutora recoñecida e premiada.
Verga foi o grande o autor do verismo, nome que recibe o que en España se chama realismo, cun toque de naturalismo tamén. Contra o que se pensa adoito, non é un movemento que teña a mesma relevancia en toda Europa e, de feito, sorprende que na historia literaria española non se tratasen moito as relacións estéticas con Italia durante eses tempos. A particularidade de Verga é que era de Catania e levou por vez primeira a vida e a lingua dos sicilianos á alta literatura no seu país.
Os Malagana (I Malavoglia) son unha familia que ao lector galego e español lle pode lembrar á do Tío Paloma en Cañas y barro, a inmortal novela de Blasco Ibáñez despois adaptada a televisión cunha magnífica Victoria Vera no papel de Neleta. Atados a unha terra pobre na que a única riqueza se atopa entre o mar e o po das leiras, a morte do morgado, Bastianazzo, nun accidente no que ademais se perde unha valiosa carga de froitos secos, inicia unha xeira de desgrazas sen conto que deixarán só ao bisneto do vello patrón, ‘Ntoni. Escusen que non nos deteñamos en todas estas catástrofes para non lles rebentar o argumento da novela.
Como foi típico no realismo decimonónico nos países do sur de Europa, que non en Francia ou Rusia, un trazo de autenticidade das novelas veristas foi a presenza das falas locais, neste caso a de Sicilia. Isto supón un desafío para a tradutora: usar o galego estándar e anular esta diferenza? Adoptar a fala xeográfica e social dunha zona pesqueira, poñamos o Salnés? Na nosa opinión, limitada á experiencia lectora, calquera das dúas opcións tería sido válida, por distintas razóns. Non temos claro, porén, que o sexa unha terceira: o uso dun estándar culto que, na nosa opinión, e tras ler o orixinal de Verga, non semella o máis acaído. Non se pode discutir a fondura dos coñecementos de María Alonso, a quen xa temos gabado aquí, senón a súa aplicación a este texto en concreto.
Feita esta observación para especialistas, o lector común pode gozar por fin dun clásico na nosa lingua e agardar que nos vindeiros anos podan chegar máis obras de Verga, coa excelente Mestre don Gesualdo, e mesmo outras obras italianas da época de éxito indubidábel, coma Os virreis de Federico de Roberto, que ofrece a outra faciana da sociedade italiana: a dos nobres que oprimen a xente coma Os Malavoglia.
