Acaban de sorprenderme vostedes lendo sobre o salario dun obreiro francés nos anos 10 do pasado século, pouco antes da Gran Guerra. Non me pregunten o motivo. Simple curiosidade. Era de 1.700 francos se incluía o xantar. Subía a 1.900 sen comida.
Facendo esa lectura acordei do que lera nos Diarios (Debolsillo) de André Gide. O escritor acude a unha subhasta de arte en 1908. Hai unha obra dun tal Pierre Bonnard. Aparece un cadro "un pouco torpe, pero vivaz; representa unha muller vestíndose e xa a vira nalgunha parte", anota Gide. Esa muller é Marthe, a parella de Bonnard. Falareilles dela máis tarde. Empeza a poxa. Os prezos que se ofrecden polo óleo son baixos porque o artista é descoñecido. Anota Gide sobre a súa experiencia: "450 francos, 455, 460,... De repente, sinto unha voz que berra: '600 francos!' e quedo de pedra porque quen puxa son eu". A cantidade era moderada para un ricachón coma André Gide, case a metade do que cobraba un obreiro que ía a mantido. "Coa ollada imploro que alguén supere a poxa porque non quero posuír esa pintura, pero non acontece nada. 'Vai calor aquí', coméntolle a Lebey".
As compras impulsivas conteñen ese perigo de que te vas arrepentir na maioría dos casos. A min pasoume o contrario coa novela El mar (Anagrama) de John Banville. O escritor visita este días a Selic de Compostela, que dirixe o querido Camilo Franco. Foi un acerto.
Pierre Bonnard pintou a Marthe unha e outra vez, ata en 358 cadros. Seguiu introducíndoa coma un obxecto máis nos seus lenzos cinco anos despois de morta. Nunca quixo retratala con fidelidade nin transmitir a súa personalidade, unicamente deixar constancia de que ela estaba alí, onda el. Obsesivamente.
Bonnard é un artista de interiores. Julian Barnes describe o seu tema en Con los ojos bien abiertos (Anagrama), un ensaio delicioso sobre pintura gala. "Eses interiores domésticos franceses, nos que fóra vai calor e dentro reina a languidez, eses almorzos, esas froitas, esas xarras barrigudas, as ventás, as vistas as través das ventás, o vermello sanguíneo do baixo mantel, a porta medio aberta, o radiador gordo, o gato rechamante, non lles parece o refuxio platónico ideal para as vacacións en Francia?".
Os gatos son outra constante en Bonnard.O marchante Ambroise Vollard fala tamén sobre el nas súas memorias, Retratos: de Cézanne a Picasso (Editorial Casimiro). Compreinas nunha vista ao Guggenheim de Bilbao hai catro anos. Visitara unha exposición de Basquiat, pero non teño cartos para comprarme un catálogo razoado de Basquiat. Lembro agora que Madonna amou con devoción a Basquiat cando ela era unha cantante descoñecido e que Warhol foi o seu amigo na medida en que o felino Warhiol consideraba amigo a alguén. Ambroise Vollard fala dos seus pintores representados. Cando comenta os retratos que lle fixeran Cézanne e Renoir confesa que non tivo que facer esforzo algún porque quedaba durmido mentres posaba para eles, "pero na casa de Bonnard non me daba durmido, sempre tiña sobre as coxas un gatiño que resultaba difícil suxeitar".
Pierre Bonnard era retraído, caseiro e conservador. Con todo, un día saíu da casa e namorou de Renée Monchaty, tan fondamente que abandonou a Marthe despois de 33 anos xuntos. En 1921 propón a Renée que casen. Marthe intervén con fereza para deter o matrimonio. Pierre vai a un hotel de París comunicar a Renée o que ela xa intuíra. Atópaa morta dun disparo sobre unha cama chea de flores. Desde ese trauma Bonnard empeza a pintar gatos. O apelido do seu amor, Monchaty, pode traducirse como a miña gata. Un ano máis tarde é Marthe quen conduce a Pierre ante un altar co espírito hegeliano da ama e o escravo.
O pintor era como os seus cadros: un home apoucado, grave, bondadoso e conservador. As cortinas non se moven nos seus óleos, as árbores están quietas. Non corre o vento. Se falo sobre Pierra Bonnard é porque inspirou a John Banville para escribir El mar. A novela ten unha triple dimensión de novela de crecemento, novela de memoria e novela biográfica, porque o protagonista está facendo un estudo sobre o máis ignorado dos impresionistas. Banville traza nesa obra unha recuperación do artista real ao tempo que recupera o pasado do personaxe.
O protagonistas de El mar, Max Morden, procede dunha familia pobre, descende dun pai que abandona á familia pobre condenándoa a ser máis pobre. Max sente envexa da familia Grace, que veranea na súa paisaxe, Ballyless, flotando en riqueza. A envexa é a primeira intuición das diferenzas sociais. Pero Max non prende a mecha da loita de clases, senón que se salva individual e egoistamente ao casar con Anna Grace.
O seu sogro fixo unha fortuna carecendo de reparos éticos. Max opta por aceptala e gozala sen preocuparse polas vítimas que deixou o cabeza da súa familia política. El non mancha as mans, pero lembroume o Georges Duroy que Guy de Maupassant retrata en Bel ami no sentido de que é un arribista que considera que a sociedade está en débeda con el. Maupassant é cruel co seu personaxe: "É a mostra de que calquera persoa sen talento pode chegar lonxe".
Hai máis literatura en El mar. O protagonista lembra cando na mocidade namorou de Constance Grace e despois da súa filla, Chloe, que é unha adolescente coma el, pero consciente do seu poder sexual. Atopamos un Nabokov reinterpretado. A diferenza é que a sedución é entre dous rapaces. Esta Lolita case que se burla do seducido.
Cando Max Morden xa é maior, un ano despois de que Anna morrera, volve a Ballyless para que a paisaxe active o mecanismo das súas lembranzas. Os romanos crían que pensabamos con corazón, polo que recordar consistía en que a idea volvese pasar por ese órgano. Se cadra xa llelo contara, se cadra xa o leran. O recordo é unha mochila negra e voluminosa para o vello Max. Lamenta que "o presente convértese rápido en pasado", pero eu penso que esa percepción non é real. Cando tes 18 anos vives nun presente continuo. Aínda che quedan outros trinta para asustarte co paso do tren de alta velocidade do tempo, que nunca se detén na túa estación provinciana. Mesmo se deixa dominar polo pesimismo de Heidegger cando escribe que "a vida é unha longa preparación para morrer". Ninguén debería pensar iso. A vida é unha novela divertida ás veces, excitante noutras; mesmo ten páxinas e páxinas nas que non acontece nada excitante nin estarrecedor. Aburrimos, pero seguimos lendo na inercia de vivir os días.
Estou escribindo estas notas nunha cafetería á sombra da catedral de Lugo que se chama La Parisina. Nas paredes hai óleos que reproducen cadros de pintores impresionistas. John Banville cita varios no seu libro, como Eduard Manet. Ao meu carón vexo unha obra que imita un Manet. Non coñecía esta peza. Son burgueses parisinos do século XIX paseando por un xardín público e solleiro.
Nótase que Banville gusta dese artista. En 'El mar' hai unha escena dun encontro que os personaxes celebran nun bosque ao xeito de Xantar na herba (Le dejeune sur l'herbe). Julian Barnes conta en Con los ojos bien abiertos que o crítico Edmond de Goncourt apuntou tras ver o cadro: "Unha burla! Unha burla! Unha burla!", para engadir que "con Manet, que copiou todas as técnicas de Goya, e todos os impresionistas que o seguen temos a morte da pintura ao óleo" para subtituíla por unha arte "de moble pintado". Napoleón III atacou a obra pola vertente da moral ao considerala "unha ofensa á moral". O motivo é que hai unha muller espida entre dous homes vestidos que falan, pero ningún dos tres concede a menor importancia ao asunto.
Estiven pensando no motivo de Banville para incluír ese picnic con referencia a Manet. Díxenme que, tal vez, quisexe completar a reivindicación dos impresionistas, que empeza en Manet, que foi quen rachou a norma moral para os que viñan detrás, e que ten parada en Pierre Bonnard, o pintor de centos de mulleres espidas no baño que, inevitablemente, eran Marthe.
