Despois da cerimonia, cando lle preguntaron se consideraría 'The Bear' unha comedia, o produtor executivo Josh Senior dixo: 'Penso que a serie é fiel á vida. Algunhas veces é divertida, e algunhas veces é real'". Hannah Giorgis.
189. Seguramente vostedes tamén teñen caído na mesma trampa que min. Abren un trailer dun filme europeo, e os hábiles montadores seleccionaron as únicas tres escenas de toda a película nos que aparece algo gracioso. Pero cando reproduces a película aparece un drama social tipo Ken Loach e non tes todos os días o corpo para facer a revolución desde o sofá. Houbo unha serie de debates ultimamente ao redor de se The Bear (Apple TV), a serie na que un chef se fai cargo dun restaurante familiar en Chicago, era unha comedia ou non. Paréceme impresionante que non teñamos claro o que é unha comedia e o que non: despois de moito bater, a nosa civilización está chegando ao punto de neve. Eu creo que nos escasos capítulos que vin de The Bear non me rin, o que se di rir, nin unha soa vez. Pero o mesmo me pasa con moitas das comedias actuais, que non sei exactamente onde toca.
Tampouco me estraña: a risa é un dos conceptos máis apegados ao tempo e a unhas condicións culturais que existe, especialmente a risa que procede do humor verbal. Por exemplo: a xeración que hoxe anda polos 70 anos esperrénchase co Carrabouxo e con aqueles deses chistes que xogan cun dobre sentido dunha palabra. Eu podo comprendelos, evidentemente, mesmo podo entendelos en toda a súa dimensión, pero a graza que me fan é máis ben modesta; Davila cobra todo o seu sentido nun universo que anda entre os 45 e os 70 anos, mellor nas comarcas do litoral occidental do país. Non é difícil ver como Davila actualiza, por unha banda, os chistes de taberna de Gogue —que procede daquel universo de personaxes da cultura popular galega dos 80, herdeiro ao seu xeito de Castelao—, e por outra banda incorpora as mulleres a un humor de xornal que ata o momento era só masculino.
Eu gosto de transformar os pequenos contactos diarios con amigos que nos permiten as redes en paquetiños de humor personalizado. Deste xeito ao meu pai, ao meu irmán, ou aos veciños da aldea mándolle daviladas, e ao facelo creo que comparto parte do mundo. Son un pouco como Manuel Fraga cando mandaba recortes de prensa da lectura diaria aos conselleiros. A André escandalízoo sempre un pouco, a Xurxo adoitanlle ir temas escatolóxicos, a Costa asuntos de gatos bizarros, á miña parella mándolle moitos chistes con claves internas, cousas que só se comprenden desde a historia persoal e catro paredes diarias. O que máis me gusta é que ese humor será flor dun día, que dentro de cen anos —aínda que ninguén accederá a eses ficheiros dixitais que morrerán cando morra Whatsapp e Instagram— sorprenderase do simplóns e absurdos que podiamos ser todos nós.
"Un enfróntase ao poder, e desafíao espontaneamente por medio do riso". Mary Beard
190. Mary Beard aborda nun dos seus libros menos coñecidos, La risa en la antigua Roma (Alianza, 2022) o enigma do humor a través da historia cultural romana. Aínda que a tese da historiadora británica é que non hai moita diferencia entre o humor romano e o noso, o certo é que cando un le o Filogelos, a maior compilación de chistes da época, queda un tanto frío, aínda que intúes que esas pequenas historias debían resultar moi divertidas. Supoño que parte da esencia do humor é que sempre está no límite de algo, e os límites da cultura están todo o tempo bailando. Se entendes o humor, es parte dunha época.
O outro día pasoume dun xeito prodixioso. Estaba lendo o Fray Gerundio de Campazas, a novela satírica publicada polo padre José Isla en 1758, e que é unha parodia dos frades e predicadores excesivos, barrocos e gongoristas que subían aos púlpitos e se dedicaban a xuntar esdrúxulas sen sentido para pasmo dos iletrados. Asegún lía o libro escachaba da risa, con situacións como cando frei Gerundio nun sermón explica que santa Ana lle ensinou o Ave María á súa filla a Virxe.
Podía imaxinar a lectura do libro nos salóns ilustrados, e o esperrenche que debía resultar nun universo no que os predicadores eran o máis parecido a rock stars que había no rural peninsular. A ampla difusión do Fray Gerundio pola España dos séculos XVIII, XIX e mesmo XX explícase polo sobreexceso de teoloxía de a patacón nos púlpitos. Como dicía, a min lendo o frei Gerundio por momentos íame mal. Ata que parei a pensar que con certeza os meus alumnos da universidade xa non lles faría nin a máis mínima graza esta novela, e tiven a consciencia de que unha parte de min pertence máis a ese mundo do pasado co que comparte risa que do presente. Non sei como eran as epifanías de Otero Pedrayo cando se descubría pantasma do barroco compostelán, pero a miña foi gorda. Por certo, o frei Gerundio de Isla non lle fixo nada de graza á Inquisición, que o prohibiu, o cal me tranquiliza: pertenzo un pouco ao século XVIII, pero cando menos só unha parte do século XVIII.
"Na acepción de Östlund, a pantalla é unha especie de campá hiperbárica que osixena as pupilas ata facelas sangrar"
Luis Martínez
191. Sucedeu que pasara por un díficil transo. Nunha semana accedera a dúas novidades da industria cultural galega, novela e filme, e por iso mesmo atopábame esgotado e desfalecido. Ao seu xeito, merecían tamén unha parodia do padre Isla que nunca chegará. Dous relatos edificantes, previsibles, moralizantes, cheos de lugares comúns, perfectos para debater e reflexionar no instituto, incapaces de se separar por un milímetro do agardable. Enviei unha mensaxe aos amigos, con algunhas capturas de pantalla por se non me crían. "Se este fose o xogo dos chupitos por cada tópico, ao final da novela estaría en coma etílico”, escribín. Tentamos sacudirnos a mala sombra, e por sorte chegou a película O triángulo da tristeza (Ruben Östlund, 2022), unha sátira descarnada na mellor liña de rirse dos ricos, pero sacudindo a toda a sociedade de paso.
O filme, dividido en tres partes, concentra o humor na segunda: un idílico cruceiro, e o descarga na terceira, unha robinsoniada, ese fascinante lugar no que todo o mundo debe partir de cero e no que Östlund introduce chulos matices de xénero. Estalamos en gargalladas, ata o punto de que lembrei que se cadra había un ano ou máis que non ría tanto, que non tiña a sensación de que o corpo se me ía rachar polo medio.
Pensei: como é que teño tan claro a última vez que rin a gargalladas, sen medo. Logo, como todos os filmes actuais, a risa detívose e deu lugar ao sarcasmo, ao lugar escuro que cada vez aparece máis no fondo das narracións contemporáneas, a esa atmósfera viciada que só se poderá explicar, á luz dos acontecementos, dentro de cen anos. Esa atmósfera percorre, por detrás, todo o humor que produce hoxe a industria, como unha estraña profecía. Coma se estivera prohibido rirse porque si. Como se a risa tivera un tope, como se non tiveramos, no fondo, dereito a ela, como se se fora terminar. Non podemos permitilo.
