Sei como ela se agocha para acariñar o azafrán silvestre, as tollemerendas, acabadas de nacer; como detén o paso para facer notar o canto do piquelo ou interrompe a conversa para mellor mirar as formas dun lique. Precisamente, este Fuego la sed que teño nas mans acabou de escribilo a carón dese souto, o souto da Rubial, grazas a unha residencia de escritura que organiza a Fundación Novoneyra en colaboración coa Rede Museística. E tamén aquí foi presentado, no pasado Festival dos Eidos.
Contaba a autora na presentación, canda Branca Novoneyra e Antón Lopo, o crucial que fora para ela ler, no libro La casa de los sueños, de Carmen María Machado, as seguintes liñas: "Jaques Derrida nos dice que la palabra archivo viene del griego antiguo arjíon, la casa del vencedor". Falaban, as tres poetas, da memoria. De como a memoria comparece no poema. María comezou a pousar este libro no papel a carón do lago Starnberg e acabou de escribilo no escritorio de Novoneyra, pero a paisaxe á que está dedicado é a da serra norte de Sevilla, onde están as súas raíces familiares. Unha paisaxe que, polo cambio climático, está perdendo a auga, e con ela os ríos, as árbores, os liques, os paxaros.
Perde unha paisaxe a memoria? Que memoria perdemos cando se perde a paisaxe? Se este texto entrou polos camiños do souto é porque do mesmo xeito entro eu nos poemas de María, e así me devolven tamén ao mundo. Nunha respiración, nunha correspondencia, deixando paso, eles descóbrennos unha man, unha man que quere anotar o que ve, xa dende o título do seu primeiro libro, Cuaderno de campo, que tamén fai referencia a esa xenealoxía da autora, veterinaria filla e neta de veterinarios. De feito, son as mans o primeiro que vemos na portada deste novo libro, mans dunha santa nas que se abren flores, non como estigmas, senón como vagalumes "para estes tempos de emergencia climática", nos di a autora nas notas ao final. E tamén, nas gardas, as notas do avó: "este año se segaron...", "caídos 603 litros...", "hubo bastante agua todo el verano...", podemos apenas ler, nas catro palabras que capturan a atención diaria, un xeito de se estender e de acoller.
Anotar, escribir, é na palabra de María Sánchez dar espazo aos outros seres, facerlles un niño no poema. E tamén Fuego la sed abre a condición dobre da man e, como diría María Gabriela Llansol, esa escritora á que María sempre volve, a dobra da historia. "Continúa el tiempo de clasificar/ ellos separan/ para qué sirve/ una enciclopedia de lo vivo/ y de todo lo muerto/ ¿qué haremos con los fantasmas?", di no texto. Ou tamén: "Quisisteis cambiar el rostro de un paisaje/ a la fuerza/ la fiebre nueva el deseo/ el deseo de nombrarlo todo/ absolutamente todo". E é así como relaciona a linguaxe e a dominación, e a dominación co lugar, que aquí se cuestiona, do ser humano en relación aos outros seres.
Porén, a man destes poemas, a lingua destes poemas, abre, como as azucenas na man de Margarida de Hungría, outra lingua. E esa lingua nomea a relación. O que non está nun corpo ou noutro, senón no ir e vir entre eles, neses fíos minúsculos que, como dixo a autora na presentación no Courel, unen animais, plantas, persoas e ceos distantes, a "narrativa invisible". A relación, o máis fráxil e forte, o que na historia está en dobra por non poder ser posuído, nin catalogado. O que non pode ser completamente preservado, pero tampouco completamente eliminado: "Qué nos diría el regato si pudiese hablar?" Un murmurio, un rumor. E ese ensanchamento do primeiro libro ao segundo ten que ver con ese rumor. Que pode ser a voz dunha pedra, dun miñato, dunha cabra, dun cabalo, coma os que coinciden no seu lombo co horizonte da súa casa nas veciñas terras de Lemos. Ou un conxuro, de todos, de ninguén. O poema, así, é un arquivo, ou un contra-arquivo, feito dese rumor, desa man que acompaña e anota a relación.
Fuego la sed resístese a perder a memoria, o insepultable, o que lle facía dicir a Benjamin que nada, por pequeno que sexa, pode darse por perdido para o mundo, que é posible, necesario, despedirse dun rabaño, "una dehesa una familia de árboles", porque é "sin memoria/ así puedes maldecir un lugar/ y despoblarlo". Porén, non cae na nostalxia, porque sabe que “en ella también se esconden/ el poder/ la violencia/ la sequía". Porque o poema é memoria, pero non detén o tempo. Sabe, como di Llansol, que "não foi o mar, mas o seu movimento, que nos foi dado em herança". E, de tanta auga que corre neste libro, o río que encontra a palabra, por onde flúe entre o dobre da man e da memoria, é precisamente o rumor de todas as voces que cantan na herba, o salto que a fai asumir o lugar dos animais, e mirarnos dende ese outro lado do poema. Un lado que sempre está aí, pois a ilusión é crer que eses fíos non existen, os que a unen con todas as aves que avistou e que figuran no final deste libro. Algunhas delas no souto. Talvez, ese mesmo piquelo.
