Alcohol, fe, fiordos e outras místicas
Esta novela de Jon Fosse, como en todas as boas novelas, cóntase a vida. Non pasa nada porque na vida, mirada a distancia, nunca pasa nada relevante, trascendente ou determinante. Cubrimos o arco entre o nacemento e a morte porque estamos no camiño e porque o tempo nos vai empuxando suavemente mentres nos convence de que todo ten un motivo. O protagonista de Septología, Asle, é un pintor que vive aillado nun fiordo de Noruega. A muller, Ales, finou anos atrás. Asle prepara cadros para unha exposición na cidade. Come puré de cenoura. De cando en vez, Asle cambia cadros por cordeiro e salmóns cun pescador, Asleik. O seu amigo prepara de cando en vez unha grellada. Xa está.
Asle bebía alcohol profusamente ata que logrou cesar nesa pulsión porque se entregou a outra: a fé católica. Asle, é dicir, Jon Fosse, non describe a paisaxe. Criarse nun fiordo é coma criarse nun barrio con bares e columpios: pensas que carece de interese. Así que me vou encamiñar polo seu susto coa bebida. “Tiven que elexir entre a augardente e a arte, é dicir, entre a augardente e a vida”. Jon Fosse estivo dous meses do ano 2012 bebendo sen alivio para combatir a ansiedade. Colapsou. Nese ano fíxose católico. Trátase de manter a cabeza aturdida todo o tempo en todo lugar.
Septología vai dun home intentando calmar o desacougo, dicíalles. “Pronuncio tres veces ao día unha oración que eu mesmo escribín, pola mañá, unha vez a mediodía e despois pola noite, os laúdes, e despois a sexta, e despois as vésperas". Lendo a Jon Fosse acordaba da poesía de Geoffrey Hill, o inmenso autor transmutado, tamén, en católico. Pensei no poema Xénese: "Camiñei contra o aire corporento,/ onde o océano apertado arrastra a súa carga,/ gritando os milagres de Deus/ e polo sangue de Cristo os homes son liberados/ aínda que os seus corpos xacen envolvidos en sudarios/ baixo a áspera pel do mar". É meu favoito, tan fervorosamente ateo coma son.
Wittgenstein aseguraba que a realidade era linguaxe, é dicir, soamente existe o que pode ser nomeado. Usando o argumento en sentido inverso, Alse dicíalle ao seu home, Asle, que Deus tiña que existir de xeito necesario porque pode ser definido e nomeado. Hai conservadores que tenden a ser agnósticos. Son poucos. Entre eles interésame o pensador británico Michael Oakeshott (1901-1990). Afirmaba que o caos de linguas provocado por Deus ao demoler a Torre de Babel fora positiva porque "diversificara a linguaxe" favorecendo "o encontro entre distintas voces da actividade, a imaxinación e a comunicación humanas".
O protagonista de Septología é partidario da misa en latín. Eu tamén, aínda que non teña nada que dicir nun asunto dunha congregación á que me sento tan alleo. Penso que a figura de Deus resúltame máis crible se fala en latín que se fala en galego, aínda que sei que cada crente dialoga con Deus no seu idioma porque Deus coñece todas as linguas como ben sabemos pola Biblia Septuaxinta, na que se le que "a tradución do Pentateuco foi realizada en Alexandría por un grupo de 72 eruditos – seis por cada unha das tribos de Israel– enviados desde Xerusalén polo sumo sacerdote Eleazar".
Unha misa tridentina en Lugo
En Lugo houbo misa en latín. Un cura tridentino viña oficiala cada primeiro venres de mes á igrexa do Carme. Unha vez quixen ir, pero todo o que logrei foi que se me achegase unha señora para preguntarme se quería pasar un tempiño con ela. Confeseille o motivo de estar agardando diante do templo. Miroume raro e marchou.
Na novela o protagonista, Asle, ve un rapaz co seu mesmo pelo, o seu mesmo abrigo e co seu mesmo bolso en bandoleira. Asle vai conducindo e, na estrada, ao lonxe, se ve a si mesmo cando era novo abrazado a Alse, quen despois sería a súa muller. Asle viste dun xeito característico que reflicte tanto a súa personalidade como a súa profesión de pintor. A roupa do personaxe é negra, coma se levase uniforme. Esta elección cromática responde á súa natureza introspectiva e á súa tendencia ao illamento.
O propio Jon Fosse adoptou un estilo de vestir similar ao do seu personaxe Asle. Fosse viste como el e imita os seus xestos, creando unha vínculo entre autor e creación literaria, e adentrándose na néboa que delimita a realidade e a fantasía. Un día Asle vai á cidade visitar ao galerista que vai organizar a mostra da súa obra. Antes de ir á sala de arte, acude a casa dun amigo o que coñece desde que eran nenos, que se chama tamén Asle e que tamén é pintor e que leva a mesma roupa que o Asle orixinal. Asle atopa o outro Asle tirado na rúa, axelado pola neve. Bebera desmesuradamente. Asle leva o Asle caído ao hospital. Esa dualidade mantense ao longo de todo o texto para o meu desconcerto.
Estiven valorando se o Asle do presente visita ao Asle do pasado. Estiven pensando se Asle son dúas versións da mesma persoa. Reparei nun detalle. Hai un cadro que o Asle orixinal dubida se está rematado para a mostra. Esa vacilación esconde outra maior: se realmente quere desfacerse dese óleo. A pintura é abstracta. Son dúas liñas, unha morada e unha marrón, que se cruzan no centro formando unha cruz de Santo André. A partir desta idea empecei a pensar se a liña morada representaría á fe relixiosa –o Asle orixinal– e a liña marrón representaría a terra, o mundo –o outro Asle–. O cruce corresponderíase co momento en que Asle orixinal deixa de beber e se converte noutra persoa.
Novela en neonoregués
Fosse escribe en neororegués, que é unha das dúas linguas oficiais de Noruega. Foi creado no século XIX a partir de varios dialectos como un esforzo por recuperar a identidade nacional tras o dominio danés. Aínda que é falado por unha sexta parte da poboación, é unha lingua literaria recoñecida. O escritor afirma que a súa escrita está influenciada pola estrutura e a cadencia do neonoregués, que determina un estilo particular que se caracteriza por un léxico reducido e unha atmosfera neboenta que evoca experiencias máis que detalla feitos.
Esta opción idiomática e a preferencia pola misa en latín faime pensar que Jon Fosse é conservador, pero non nun sentido político, senón coa visión da tradición e na cultura antiga como ben a manter, que formulou Oakesthott. O profesor Timothy Fuller vén de publicar en inglés Michael Oakeshott sobre a condición humana.
Hai tempo lin a Oakesthott Ser conservador y otros ensayos escépticos (Alianza Editorial). É un filósofo pouco valorado no pensamento polítco español, polo que apenas foi traducido. Andei buscando o meu exemplar pola casa, pero despois recordei que llo prestara a un amigo do Partido Popular. Antonio, se estás lendo iso, devólvemo. Desculpen o inciso. No caso do meu amigo adianteime á directriz recente da Fundación para el Análisis y los Estudios Sociales (Faes), tanque de pensamento do PP, que mandou repregarse no conservadurismo. O cambio responde á constatación de que o liberalismo cabalga sen bridas nas propostas de Abascal e Alvise e de que nunca poderán alcanzar a un cabalo desbocado.
Jon Fosse reflicte a vida e as tensións dos pobos illados de Noruega. Esa ollada pode relacionarse cun tipo de conservadurismo cultural que valora o pasado e a estabilidade. Con todo, o seu enfoque literario tende a ser máis introspectivo que social, explorando a condición humana máis que as ideoloxías.
Despídome coa xenialidade de Oakeshott: "Quixen ser filósofo, pero a felicidade non deixaba de entremeterse".