Gelo foi mariño. Tenme contado a súa vida nos petroleiros. Dicía que o tempo sentíase denso coma o chapapote, que non avanzaba. El levaba libros de Mecánica para preparar a oposición de profesor de FP, que acabou aprobando. Houbo un concepto do que o meu amigo mariño de Ribadeo me falou varias veces: o jetship, que viña sendo como esa confusión de horarios que provoca sobrevoar medio planeta do aeroporto da Lavacolla ao de Sidney. No caso da navegación provoca un cansanzo. O pensamento vólvese lento e labiríntico a un tempo, como se tiveses que solucionar un sudoku infinito a cada segundo para poder continuar vivo.
Pero había días en que se sentaba na varanda de popa abandonado de si mesmo. Neses barcos, grandes como a Cidade da Cultura, funciona o socorro mutuo; mesmo cando as tripulacións empezaron a ser filipinas e unicamente se entendían nun inglés probre. "Ás veces organizabamos unha merenda en proa. Faciamos uns bocadillos na cociña, colliamos unhas froitas e unhas botellas de viño, e alá marchabamos", contaba Gelo. Era unha trampa tendida amablemente ao cerebro, un pacto implícito para non tolear todos.
Viaxar durante cinco ou seis semanas nun barco cargado de toneladas de mercaduría e de tempo que matar, como pretendo, debe ser o máis parecido ao limbo. No limbo, en teoría, non hai dimensións nin elementos materiais, quero dicir que non hai paredes, nin portas, nin cadeiras, nin aire para respirar, nin Cheetos para distraer a espera comiscando. Os artistas nunca se puxeron de acordo. Para Dante é un souto no que "viviron antes da era cristiá". Alivia lerlle na Divina comedia (Curuxa) que "non hai bágoas no aire eterno/ unicamente un tremor causado polos suspiros de pena". Pero deben esperar a que Cristo baixe buscalos e os vaia chamando un por un para que suban ao Ceo, como fixo Décimo Xuño Bruto no río Limia cos seus soldados. Imaxinen a cantidade de persoas que naceron antes de Xesús... como se Cristo non tivese outra cousa que facer. Supoño que unha boa parte deles segue suspirando.
A divina comedia é de principios do século XIV. Cen anos máis tarde, en 1450, Frai Angelico dá a razón a Dante cando pinta Cristo no limbo. Xesús aparece na entrada dunha cova escura e fría cunha bandeirola de guía turístico e quita as almas anteriores ao parto de Belén.
Estiven paseando onte por un centro comercial en Lugo. Non fun comprar nada, soamente quería camiñar e reflexionar sobre o limbo. Elexín ese lugar porque é grande e de varios andares coma un petroleiro. É un punto de encontro de persoas de todo o centro da provincia de Lugo. Seino porque, máis ou menos, coñezo as caras dos meus veciños na cidade na que vivo hai 31 anos. E nese centro comercial eran todos forasteiros e, como consecuencia, emocionalmente anodinos para min. Os centros comerciais teñen todos as mesas luces, os mesmos escaparates e as mesmas palabras en inglés nas ofertas, en Lugo e en San Cristóbal de las Casas, que non lembro agora en que país está. Os centros comerciais son limbos no sentido de que non son lugares con identidade.
Debo ser honesto neste punto, debo rexistrar que veño de acordar de Mira las luces, amor mío (Cabaret Voltaire), o libro da Nobel francesa Annie Ernaux. A escritora estivo frecuentando un hipermercado en Cergy, cerca de París, durante un ano para demostrar que os centros comerciais son ámbitos de encuentro e de diálogo. "Para contar a vida elexín os hipermercados, lonxe dos discursos, que adoitan estar tinguidos da animadversión que provocan os supostos non-lugares". Paseando polo centro comercial pensei na soedade, reparei en que a tenda máis decorada estaba dedicada a vender bólas de comida seca e prensada a donos de animais. Había globos e carteis con moitas cores, coma se fose unha festa infantil sen torta de nata nin pallaso.
Flotando dentro dunha lata
Mentres escribo este artigo escoito o álbum Space oddity, a rareza espacial, o disco que David Bowie publicou en 1969. Na canción que lle dá título, fala dun astronauta, Major Tom, que está "flotando dentro dunha lata" a milleiros de quilómetros da Terra. Mantén unha conversa coa base. Os técnicos anímano a saír da nave. Major Tom empeza a "flotar dun xeito marabilloso". Valora a beleza do espazo, o azul do planeta e a grandeza da Lúa. Está no limbo, sen ataduras nin dimensións, parece feliz; nada que ver cos suspiros penosos de Dante. Pide pola radio que lle digan á súa muller que a quere moito. E desaparece.
Un ano antes de que David Bowie escribise esa canción, Stanley Kubrick estreara 2001: Space Oddyssey, unha odisea espacial. O músico británico foi vela "varias veces, moi drogado". Describe o filme coma "unha revelación". Inspirouse nela. Fixo un cambio sutil no título, de odisea a rareza.
Eu vin esa película en Compostela no ano 1984. Daquela non comprendín o signnificado dos monolitos. Vai ser corenta anos máis tarde cando leo a Dan Fox explicando en Limbo que son estruturas de enorme intelixencia que impulsan o avance da humanidade dun estadio a outro superior.
Cando era neno cría no limbo. Imaxinábao coma a sala de espera do doutor López Durá, que era toda branca: as paredes brancas, as cadeiras brancas. Esperabas a que o médico, que era unha sorte de cristo, che dixese se o teu corpo podía ascender ao Ceo de xogar no patio do colexio ou debías baixar ao Inferno dos fármacos e o reposo.
Limbus patrum e limbus infantum
Os teólogos da Idade Media remarcaban a diferenza entre limbo e purgatorio. O purgatorio era coma un ximnasio de boxeadores coa calefacción a unha temperatura sofocante onde estaba xente que aínda se podía aproveitar para a bondade. Os expertos da época de Pardo de Cela distinguían entre limbus patrum, o lugar dos falecidos antes de Cristo, e limbus infantum, que era o sitio para os nenos que cargaban co pecado orixinal por non ter sido liberados no bautismo, pero eran demasiado novos como para ter pecado por si mesmos.
O fascinante é que os católicos tiñan a obriga de crer no limbo ata 1997, cando foi suprimido do catecismo. Pero o concepto seguiu vivo ata que Bieito XVI asumiu en 2004 que "o número de nenos que non foran bautizados creceu considerablemente, polo que debe considerarse a posibilidade da salvación desas criaturas". Encargou un informe á Comisión Teolóxica Internacional, que botou tres anos discutindo se ese non lugar existía como calquera lugar ou era unha elucubración alumeada polos seus colegas medievais. En 2007 declarouse o limbo como solar baleiro. Os deuses tenden a compotarse igual que os creou.
O meu temor ao limbo, é dicir, a viaxar nun cargueiro durante varias semanas entre Vigo e Nova York, é a soedade. Mesmo os anacoretas que se afastan da comunidade monástica para rezar e reflexionar limitan esa lonxanía a un tempo limitado e volve integrarse no seu da súa sociedade, por poucos monxes que vivan nun cenobio. Mesmo Henry Thoreau, que botou dous anos, entre 1845 e 1847, aillado nunha cabana de Walden Pond conta no libro Walden (Errata Naturae) que tiña tres cadeiras por todo mobiliario a maiores da cama: "Unha cadeira era para a soedade, dúas eran para amizade e tres eran para as reunións sociais".
